برلیانس
سراتو
آریو
قطعات بدون دسته
همه محصولات
انواع روغن موتور و زمان تعویض آنها – روغن موتور یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های نگهداری خودرو است. اگرچه ممکن است در نگاه اول فقط یک مایع روان‌ساز به‌نظر برسد، اما نقش آن در حفظ عملکرد صحیح موتور، جلوگیری از فرسایش قطعات داخلی و افزایش عمر مفید خودرو غیرقابل انکار است. در این مقاله، به بررسی انواع روغن‌های موتور و زمان مناسب تعویض آنها می‌پردازیم.
چرخه روغن در موتور خودرو چگونه کار می‌کند؟
روغن موتور پس از ریخته شدن در موتور و روشن شدن خودرو، وارد یک چرخه بسته و پیوسته می‌شود. این چرخه در چند مرحله اصلی صورت می‌گیرد اما نکته مهم این است که اگر سطح روغن پایین باشد یا روغن کیفیت خود را از دست داده باشد (بر اثر کهنگی یا سوختن)، چرخه روغن دچار اختلال شده و روان‌کاری ناقص خواهد بود. این موضوع می‌تواند منجر به افزایش اصطکاک، داغ شدن بیش از حد موتور و حتی خرابی کامل آن شود. در صورت مناسب بودن سطح و کیفیت روغن چرخه به‌صورت زیر خواهد بود.
نگهداری روغن در کارتر (محفظه روغن)
روغن موتور در ابتدا در محفظه‌ای به نام کارتر (یا کارتل) در قسمت زیرین موتور ذخیره می‌شود. این مخزن کم‌عمق در پایین‌ترین نقطه موتور قرار دارد تا در تمام حالات، حتی هنگام شیب یا ترمز گرفتن، روغن همیشه در دسترس باشد.
مکش روغن توسط پمپ روغن
هنگامی که موتور روشن می‌شود، پمپ روغن وارد عمل می‌شود. این پمپ با فشار روغن را از کارتر مکش کرده و به سمت بخش‌های مختلف موتور پمپاژ می‌کند. فشار ایجادشده توسط پمپ بسیار مهم است زیرا روغن باید به همه بخش‌های بالا و پایین موتور برسد.
عبور روغن از فیلتر روغن
قبل از ورود روغن به مدار اصلی موتور، از فیلتر روغن عبور می‌کند. فیلتر وظیفه دارد ذرات معلق، آلودگی‌ها، لجن، ذرات فلزی و ناخالصی‌هایی که ممکن است در روغن وجود داشته باشند را جدا کند. این کار باعث می‌شود روغن پاک و سالم به قطعات حیاتی موتور برسد.
پخش روغن در مسیرهای داخلی موتور
پس از عبور از فیلتر، روغن با فشار بالا وارد مسیرهای خاصی در بدنه موتور می‌شود. این مسیرها (که به آنها گالری روغن می‌گویند) درون بلوک موتور و سرسیلندر قرار دارند و روغن را به نقاط زیر می‌رسانند:
یاتاقان‌های میل‌لنگ و میل‌سوپاپ
پیستون‌ها و دیواره سیلندر
سوپاپ‌ها، تایپت‌ها و میل‌اساس‌ها
زنجیر تایم یا تسمه تایم (در برخی موتورها)
روغن در این نقاط نه‌تنها روان‌کاری می‌کند، بلکه به خنک‌کاری و محافظت از قطعات هم کمک می‌کند.
بازگشت روغن به کارتر
پس از اینکه روغن وظیفه خود را در قطعات مختلف انجام داد، به‌تدریج به پایین موتور (کارتر) بازمی‌گردد. این بازگشت معمولاً از طریق نیروی جاذبه انجام می‌شود. روغن مصرف‌شده دوباره در کارتر جمع می‌شود و آماده می‌ماند تا دوباره توسط پمپ مکش شود و چرخه تکرار شود.
ویژگی‌های این چرخه
پیوستگی: این چرخه در تمام مدتی که موتور روشن است بدون وقفه ادامه دارد.
سرعت بالا: در موتورهایی با دور بالا، روغن در هر دقیقه ده‌ها بار کل مدار را طی می‌کند.
پایداری دما: بخشی از گرمای موتور از طریق این چرخه به کارتر منتقل و دفع می‌شود.
نظافت دائمی: به کمک فیلتر، روغن به طور مرتب از ذرات آلاینده پاک‌سازی می‌شود.
نقش روغن موتور در خودرو
روغن موتور وظایف متعددی دارد که شامل موارد زیر است:
روان‌کاری قطعات متحرک موتور
موتور خودرو از صدها قطعه‌ی متحرک تشکیل شده است که با سرعت بالا و به‌صورت پیوسته در حال حرکت هستند. این قطعات اگر مستقیماً با یکدیگر تماس داشته باشند، دچار سایش شدید و تخریب می‌شوند. روغن موتور یک لایه‌ی نازک روان‌کننده بین این قطعات ایجاد می‌کند که باعث می‌شود حرکت آنها نرم، روان و بدون اصطکاک مستقیم باشد. این روان‌کاری نه‌تنها از فرسایش جلوگیری می‌کند، بلکه عملکرد موتور را نیز بهبود می‌بخشد.
کاهش اصطکاک و جلوگیری از سایش فلز به فلز
در نبود روغن یا در صورت استفاده از روغن بی‌کیفیت، قطعات فلزی موتور به طور مستقیم با یکدیگر در تماس خواهند بود. این تماس فلز به فلز باعث تولید گرما، کاهش بازدهی و در نهایت تخریب قطعات موتور می‌شود. روغن موتور با ایجاد یک لایه محافظ بین سطوح فلزی، اصطکاک را به شدت کاهش داده و از سایش و خراشیدگی آنها جلوگیری می‌کند. این کار باعث می‌شود موتور نرم‌تر و با صدای کمتر کار کند.
کاهش دما و کمک به خنک‌کاری موتور
یکی از وظایف کمتر دیده‌شده اما بسیار مهم روغن موتور، کمک به کاهش دمای موتور است. هنگامی که قطعات داخلی موتور حرکت می‌کنند، گرمای زیادی تولید می‌شود. بخشی از این گرما توسط سیستم خنک‌کننده (رادیاتور) کنترل می‌شود، اما روغن موتور نیز نقش مکمل دارد. روغن با عبور از میان قطعات داغ، گرمای آنها را جذب کرده و به مناطق خنک‌تر انتقال می‌دهد. این فرآیند باعث جلوگیری از داغ شدن بیش از حد موتور می‌شود.
جلوگیری از تجمع رسوبات و ذرات معلق
در طول زمان و با احتراق سوخت، ذرات ریز کربنی، آلودگی و باقی‌مانده‌های سوخت و روغن سوخته درون موتور به‌وجود می‌آیند. اگر این ذرات در موتور تجمع پیدا کنند، باعث گرفتگی مجاری روغن، افزایش اصطکاک و کاهش بازدهی موتور می‌شوند. روغن موتور با داشتن مواد افزودنی خاص، این ذرات معلق را در خود نگه می‌دارد و از چسبیدن آنها به قطعات جلوگیری می‌کند. همچنین با عبور روغن از فیلتر روغن، این ذرات از چرخه حذف می‌شوند.
جلوگیری از زنگ‌زدگی و خوردگی قطعات داخلی
قطعات داخلی موتور از فلز ساخته شده‌اند و در محیطی با رطوبت بالا و گرما فعالیت می‌کنند. این شرایط برای ایجاد زنگ‌زدگی و خوردگی بسیار مساعد است. روغن موتور با پوشاندن سطح این قطعات با یک لایه‌ی محافظ، از تماس آنها با اکسیژن و رطوبت جلوگیری کرده و مانع از زنگ‌زدگی می‌شود. علاوه بر این، برخی افزودنی‌های ضدخوردگی نیز در ترکیب روغن وجود دارند که به طور فعال از واکنش‌های شیمیایی مضر جلوگیری می‌کنند.
انواع روغن موتور
روغن‌های موتور از نظر ساختار، افزودنی‌ها و نوع فرآیند تولید به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند. شناخت این انواع به انتخاب مناسب‌ترین گزینه برای خودرو کمک می‌کند.
روغن موتور معدنی (Mineral Oil)
این نوع روغن‌ها از پالایش نفت خام به دست می‌آیند و ساده‌ترین شکل روغن موتور محسوب می‌شوند. معمولاً در خودروهای قدیمی یا با عملکرد پایین استفاده می‌شود.
ویژگی‌ها:
قیمت پایین
محافظت مناسب در دماهای معمولی
نیاز به تعویض زودتر نسبت به انواع دیگر
روغن موتور نیمه سنتتیک (Semi-Synthetic Oil)
این نوع روغن ترکیبی از روغن معدنی و روغن سنتتیک است. به همین دلیل از نظر عملکرد و قیمت، در میانه دو نوع دیگر قرار دارد.
ویژگی‌ها:
پایداری بیشتر در دمای بالا
روان‌کاری بهتر نسبت به روغن معدنی
مناسب برای خودروهای معمولی و نیمه‌حرفه‌ای
روغن موتور تمام سنتتیک (Fully Synthetic Oil)
این نوع روغن در آزمایشگاه و با کنترل دقیق بر ساختار مولکولی تولید می‌شود. بالاترین کیفیت و بیشترین دوام را دارد.
ویژگی‌ها:
عملکرد عالی در دماهای بالا و پایین
کاهش مصرف سوخت
محافظت طولانی‌تر از موتور
مناسب برای خودروهای مدرن، پرقدرت و توربوشارژ
زمان مناسب برای تعویض روغن موتور
زمان تعویض روغن به نوع روغن استفاده‌شده، شرایط رانندگی و مدل خودرو بستگی دارد. به‌طور کلی، توصیه‌های زیر برای زمان تعویض روغن قابل‌استفاده هستند:
روغن موتور معدنی
هر ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ کیلومتر یا هر ۳ تا ۶ ماه
مناسب برای خودروهایی با کارکرد کم یا موتورهای قدیمی
روغن موتور نیمه سنتتیک
هر ۵۰۰۰ تا ۸۰۰۰ کیلومتر یا هر ۴ تا ۶ ماه
مناسب برای رانندگی شهری و استفاده روزمره
روغن موتور تمام سنتتیک
هر ۸۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ کیلومتر یا هر ۶ تا ۱۲ ماه
مناسب برای رانندگی در شرایط سخت، مسافت‌های طولانی و خودروهای مدرن
توصیه می‌شود علاوه بر کیلومتر طی‌شده، به زمان سپری‌شده نیز توجه شود. حتی اگر خودرو کم حرکت کرده باشد، روغن به مرور زمان خاصیت خود را از دست می‌دهد.
نکاتی مهم در تعویض روغن موتور
فیلتر روغن را همیشه با روغن تعویض کنید. فیلتر کثیف می‌تواند کیفیت روغن جدید را کاهش دهد.
از روغن توصیه‌شده توسط شرکت سازنده خودرو استفاده کنید. مشخصات ویسکوزیته و استانداردهای کیفیت را رعایت کنید.
در شرایط خاص مانند رانندگی در گرمای شدید یا در ترافیک سنگین، دوره تعویض روغن را کوتاه‌تر در نظر بگیرید.
به علائم هشداردهنده مانند صدای زیاد موتور، کاهش قدرت یا روشن شدن چراغ روغن توجه کنید. این‌ها می‌توانند نشانه کاهش کیفیت روغن باشند.
مهم‌ترین مشکلات و خطرات ناشی از تعویض نکردن به‌موقع روغن موتور
افزایش سایش قطعات داخلی موتور
یکی از اصلی‌ترین وظایف روغن، روان‌کاری قطعات متحرک موتور است. با گذشت زمان، روغن خاصیت روان‌کاری خود را از دست می‌دهد و غلیظ یا حتی آلوده به ذرات فلزی و کربنی می‌شود. در چنین شرایطی، اصطکاک بین قطعات بیشتر شده و سایش آنها افزایش می‌یابد. این سایش می‌تواند باعث خرابی یاتاقان‌ها، پیستون‌ها و میل‌لنگ شود که تعمیر آنها بسیار هزینه‌بر است.
افزایش دمای موتور
روغن کهنه و فاسد نمی‌تواند به‌خوبی گرمای قطعات را جذب و دفع کند. نتیجه این مسئله، افزایش غیرطبیعی دمای موتور و احتمال داغ شدن بیش از حد آن است. در موارد شدید، این افزایش دما ممکن است باعث تاب برداشتن سیلندرها، سوختن واشر سرسیلندر و حتی قفل شدن موتور شود.
ایجاد رسوب و لجن داخل موتور
روغن کهنه دارای ذرات معلق، کربن نسوخته، گرد و غبار، و دیگر آلودگی‌هاست. وقتی روغن به‌موقع تعویض نشود، این مواد درون موتور باقی می‌مانند و به مرور به شکل رسوبات و لجن چسبناک درمی‌آیند. این لجن‌ها مسیرهای عبور روغن را مسدود می‌کنند و مانع از روان‌کاری مناسب می‌شوند.
کاهش قدرت و عملکرد موتور
روغن نامناسب یا قدیمی می‌تواند باعث کاهش قدرت موتور و افزایش مصرف سوخت شود. دلیل آن این است که موتور مجبور است با اصطکاک بیشتر کار کند، دمای بالاتری را تحمل کند، و انرژی بیشتری صرف غلبه بر مقاومت داخلی کند. نتیجه آن، افت شتاب، صدای زیاد و عملکرد ضعیف خودرو خواهد بود.
افزایش احتمال خوردگی و زنگ‌زدگی قطعات
روغن تازه دارای افزودنی‌هایی برای محافظت از قطعات در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی است. اما پس از مدتی، این افزودنی‌ها تجزیه می‌شوند. در نتیجه، قطعات فلزی موتور در معرض رطوبت و مواد اسیدی حاصل از احتراق قرار می‌گیرند و به‌مرور زنگ می‌زنند یا دچار خوردگی می‌شوند.
روشن شدن چراغ هشدار روغن و احتمال توقف ناگهانی موتور
یکی از نشانه‌های جدی در اثر تعویض نکردن روغن، روشن شدن چراغ هشدار روغن روی داشبورد است. این هشدار به معنای فشار پایین روغن، کم بودن سطح آن، یا افت کیفیت آن است. در صورت بی‌توجهی به این هشدار، موتور ممکن است به‌طور ناگهانی خاموش شود یا حتی قفل کند.
تحمیل هزینه‌های سنگین تعمیرات
در نهایت، عدم توجه به تعویض روغن موتور می‌تواند به خرابی کامل موتور منجر شود. در برخی موارد، موتور نیاز به تعمیر اساسی یا حتی تعویض کامل دارد که هزینه آن بسیار بالا خواهد بود. این در حالی است که تعویض منظم و به‌موقع روغن، یکی از ارزان‌ترین و ساده‌ترین روش‌های نگهداری خودرو است.
جمع‌بندی
روغن موتور یکی از اساسی‌ترین عناصر در نگهداری و عملکرد صحیح خودرو است. این مایع حیاتی با روان‌کاری، خنک‌کاری، پاک‌سازی و محافظت از قطعات داخلی موتور، نقش کلیدی در افزایش طول عمر و کارایی موتور ایفا می‌کند. آشنایی با انواع روغن‌های موتور شامل روغن‌های معدنی، نیمه‌سنتتیک و تمام‌سنتتیک، به رانندگان کمک می‌کند تا بهترین انتخاب را بر اساس نوع خودرو و شرایط رانندگی خود داشته باشند.
تعویض به‌موقع روغن نه‌تنها از فرسایش زودرس قطعات، افزایش دمای موتور، تشکیل رسوبات و کاهش عملکرد جلوگیری می‌کند، بلکه مانع از هزینه‌های سنگین ناشی از تعمیرات اساسی موتور خواهد شد. بنابراین، رعایت دوره‌های تعویض روغن بر اساس نوع روغن، نوع خودرو و شرایط کارکرد، یک اقدام پیشگیرانه و مقرون‌به‌صرفه برای حفظ سلامت خودرو است. توجه به علائم هشدار و استفاده از روغن باکیفیت و مناسب می‌تواند تفاوت بزرگی در عمر و عملکرد موتور ایجاد کند.