سیستم خنک کننده خودرو – یکی از مهمترین اجزای خودرو است که وظیفه کنترل دمای موتور را بر عهده دارد. موتورهای احتراقی در حین کار گرمای زیادی تولید میکنند و اگر این گرما به طور مناسب دفع نشود، میتواند به موتور آسیب جدی وارد کند. سیستم خنک کننده با انتقال این حرارت به محیط بیرون، دمای موتور را در محدوده مطلوب نگه میدارد.
چرا به سیستم خنککننده نیاز داریم؟
جلوگیری از آسیب به موتور: گرمای بیش از حد میتواند باعث تغییر شکل قطعات موتور، کاهش عمر روغن و در نهایت آسیب جدی به موتور شود.
بهبود عملکرد موتور: سیستم خنککننده به موتور کمک میکند تا در دمای بهینه کار کند و راندمان آن را افزایش دهد.
کاهش آلایندگی: دمای مناسب موتور به کاهش آلایندگی خودرو کمک میکند.
اجزای اصلی سیستم خنک کننده خودرو
رادیاتور (Radiator): این قطعه، یک مبدل حرارتی است که از هزاران لوله نازک و صفحات فلزی تشکیل می شود. مایع خنککننده گرم از موتور وارد رادیاتور شده و در تماس با هوای بیرون قرار میگیرد. در نتیجه، حرارت مایع به هوا منتقل شده و مایع خنک میشود.
پمپ آب (Water Pump): پمپ آب قلب تپندهی سیستم خنککننده است و مایع خنککننده را به صورت مداوم در سیستم به گردش در میآورد. این پمپ، نیروی لازم برای گردش مایع در سیستم را تأمین میکند.
ترموستات (Thermostat): ترموستات، یک شیر کنترلکننده است که جریان مایع خنککننده را تنظیم میکند. هنگامی که موتور سرد است، ترموستات بسته است و مایع خنککننده در یک مدار کوچک گردش میکند تا موتور سریعتر به دمای کارکرد برسد. با افزایش دمای موتور، ترموستات باز شده و مایع خنککننده وارد رادیاتور میشود.
مایع خنککننده (Coolant): مایع خنککننده، ترکیبی از آب و ضد یخ است که وظیفه انتقال حرارت از موتور به رادیاتور را بر عهده دارد. ضد یخ، نقطه جوش مایع را بالا برده و از یخزدگی آن در دماهای پایین جلوگیری میکند.
شیلنگها (Hoses): شیلنگها، مسیر حرکت مایع خنککننده را در سیستم مشخص میکنند. این شیلنگها باید از جنس مقاوم و انعطافپذیر باشند تا در برابر حرارت و فشار مقاوم باشند.
فن (Fan): فن، وظیفه خنک کردن هوای ورودی به رادیاتور را بر عهده دارد. در شرایطی که دمای موتور بالا باشد یا خودرو در ترافیک سنگین قرار داشته باشد، فن به طور خودکار روشن شده و هوای بیشتری را به سمت رادیاتور هدایت میکند.
مخزن انبساط (Expansion Tank): مخزن انبساط، یک مخزن اضافی برای مایع خنککننده است. هنگامی که مایع خنککننده گرم میشود، حجم آن افزایش مییابد و به داخل مخزن انبساط هدایت میشود.
نحوهی کار سیستم خنک کننده خودرو
تولید گرما: در حین احتراق در سیلندرها، گرمای زیادی تولید میشود.
جذب گرما توسط مایع خنککننده: مایع خنککننده گرمای موتور را جذب میکند.
انتقال مایع داغ به رادیاتور: مایع داغ توسط پمپ آب به رادیاتور منتقل میشود.
خنک شدن مایع در رادیاتور: در رادیاتور، مایع داغ با عبور هوا خنک میشود.
بازگشت مایع خنک کننده به موتور: مایع خنک شده مجدداً به موتور باز میگردد تا چرخه تکرار شود.
کنترل دمای موتور: ترموستات با تنظیم جریان مایع خنککننده، دمای موتور را در محدوده مطلوب نگه میدارد.
علائم خرابی سیستم خنک کننده خودرو
افزایش دمای موتور: یکی از واضحترین علائم خرابی سیستم خنککننده، افزایش دمای موتور است.
نشت مایع خنککننده: نشت مایع خنککننده از شیلنگها یا رادیاتور میتواند نشانهای از خرابی سیستم باشد.
بخار کردن از زیر کاپوت: بخار کردن از زیر کاپوت در هنگام کار موتور نشاندهندهی افزایش دمای موتور و احتمالاً نشت مایع خنککننده است.
روشن شدن چراغ هشدار دمای موتور: روشن شدن چراغ هشدار دمای موتور در داشبورد، نشاندهندهی وجود مشکل در سیستم خنککننده است.
مشکلات رایج سیستم خنک کننده خودرو
نشت مایع خنککننده: نشت مایع خنککننده میتواند باعث کاهش سطح مایع خنککننده و در نتیجه گرم شدن بیش از حد موتور شود.
خرابی پمپ آب: خرابی پمپ آب باعث توقف گردش مایع خنککننده و گرم شدن موتور میشود.
خرابی ترموستات: خرابی ترموستات میتواند باعث شود که موتور به اندازه کافی گرم نشود یا بیش از حد گرم شود.
مسدود شدن رادیاتور: مسدود شدن رادیاتور با رسوبات و آلودگیها باعث کاهش کارایی رادیاتور و گرم شدن موتور میشود.
اهمیت نگهداری از سیستم خنک کننده خودرو
تغییر به موقع مایع خنککننده: مایع خنککننده به مرور زمان خاصیت خود را از دست میدهد و باید به طور مرتب تعویض شود.
بررسی سطح مایع خنککننده: سطح مایع خنککننده باید به طور مرتب بررسی شود و در صورت نیاز به آن اضافه شود.
بازرسی منظم شیلنگها و لولهها: شیلنگها و لولههای سیستم خنککننده باید به طور مرتب بررسی شوند تا از وجود ترک یا نشتی اطمینان حاصل شود.
دلایل داغ شدن موتور خودرو
داغ شدن بیش از حد موتور خودرو یکی از مشکلات رایجی است که میتواند به قطعات مختلف موتور آسیب جدی برساند. دلایل متعددی برای این مشکل وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
مشکل در سیستم خنک کننده خودرو
کمبود آب رادیاتور: پایین بودن سطح آب رادیاتور باعث میشود موتور به اندازه کافی خنک نشود.
نشتی در سیستم خنککننده: وجود نشتی در شیلنگها، رادیاتور یا واتر پمپ باعث کاهش سطح آب رادیاتور و در نتیجه داغ شدن موتور میشود.
خرابی واتر پمپ: واتر پمپ وظیفه گردش آب در سیستم خنککننده را بر عهده دارد. عدم عملکرد درست آن باعث اختلال در گردش آب و افزایش دمای موتور میشود.
خرابی ترموستات: ترموستات وظیفه کنترل دمای آب رادیاتور را دارد. خرابی آن باعث میشود آب به اندازه کافی در سیستم گردش نکند.
گرفتگی رادیاتور: رسوبات و آلودگیها میتوانند رادیاتور را مسدود کرده و مانع از انتقال حرارت شوند.
خرابی فن رادیاتور: فن رادیاتور با ایجاد جریان هوا، به خنک شدن آب رادیاتور کمک میکند. خرابی آن باعث کاهش کارایی سیستم خنککننده میشود.
مشکلات دیگر
کمبود روغن موتور: روغن موتور علاوه بر روانکاری قطعات، به خنک کردن موتور نیز کمک میکند. کمبود روغن باعث افزایش اصطکاک و در نتیجه افزایش دما میشود.
خرابی واشر سر سیلندر: خرابی واشر سر سیلندر باعث نشت مایع خنککننده به داخل محفظه احتراق و کاهش کارایی موتور میشود.
مسدود شدن اگزوز: مسدود شدن اگزوز باعث افزایش فشار در داخل موتور و در نتیجه افزایش دما میشود.
تنظیم نبودن موتور: تنظیم نبودن موتور باعث احتراق ناقص و افزایش دمای موتور میشود.
چرا مایع خنککننده خودرو باید به طور مرتب تعویض شود؟
مایع خنککننده یا ضد یخ، یکی از مهمترین مایعات در خودرو است که وظیفه کنترل دمای موتور را بر عهده دارد. با این حال، این مایع با گذشت زمان و استفاده، خواص خود را از دست میدهد و باید تعویض شود. دلایل اصلی تعویض مرتب مایع خنککننده عبارتاند از:
از دست دادن خاصیت ضد زنگ زدگی: یکی از مهمترین وظایف ضد یخ، جلوگیری از زنگ زدگی و خوردگی قطعات فلزی سیستم خنککننده است. با گذشت زمان، این خاصیت کاهش یافته و باعث خوردگی و آسیب به قطعات میشود.
کاهش خاصیت ضد جوش: ضد یخ از جوشیدن آب رادیاتور در دمای بالا جلوگیری میکند. با کاهش این خاصیت، احتمال جوشیدن آب و آسیب به موتور افزایش مییابد.
تغییر خواص شیمیایی: با گذشت زمان، خواص شیمیایی ضد یخ تغییر کرده و ممکن است رسوبات و جرمهایی در سیستم خنککننده ایجاد کند. این رسوبات مانع از گردش مناسب مایع و انتقال حرارت میشوند.
کاهش بازدهی سیستم خنککننده: کاهش خواص ضد زنگ زدگی، ضد جوش و تغییرات شیمیایی، در نهایت منجر به کاهش بازدهی سیستم خنککننده و افزایش دمای موتور میشود.
چگونه از یخزدگی مایع خنککننده در زمستان جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از یخزدگی مایع خنککننده در زمستان، باید از ضد یخی استفاده کرد که نقطه انجماد آن پایینتر از کمترین دمای محیطی باشد که خودرو در آن قرار میگیرد. نکات زیر به شما کمک میکنند تا از یخزدگی مایع خنککننده جلوگیری کنید:
استفاده از ضد یخ مناسب: از ضد یخی استفاده کنید که مخصوص آب و هوای منطقه شما باشد و نقطه انجماد آن به اندازه کافی پایین باشد.
رعایت نسبت مناسب ضد یخ و آب: نسبت مناسب ضد یخ و آب را طبق دستورالعمل سازنده خودرو رعایت کنید. مخلوط کردن بیش از حد ضد یخ باعث کاهش خاصیت انتقال حرارت میشود و مخلوط کردن کمتر از حد لازم، خطر یخزدگی را افزایش میدهد.
توجه به رنگ ضد یخ: رنگهای مختلف ضد یخ نشاندهنده ترکیبات و خواص متفاوت آنها هستند. از ضد یخی استفاده کنید که با نوع موتور خودرو شما سازگاری داشته باشد. هرگز ضد یخهای با رنگهای مختلف یا ترکیبات متفاوت را با هم مخلوط نکنید، زیرا ممکن است واکنشهای شیمیایی نامطلوبی ایجاد شود و به سیستم خنککننده خودرو آسیب برساند.
تعویض به موقع ضد یخ: طبق توصیه سازنده خودرو، ضد یخ را به طور مرتب تعویض کنید.
توجه: یخ زدن مایع خنککننده میتواند باعث ترکیدگی رادیاتور، شیلنگها و سایر قطعات سیستم خنککننده شود. بنابراین، جلوگیری از یخزدگی بسیار مهم است.
اجزای سیستم خنککننده خودرو که نیاز به تعویض دورهای دارند
سیستم خنککننده خودرو از اجزای مختلفی تشکیل شده که هر کدام وظیفه خاصی را بر عهده دارند. با گذشت زمان و استفاده از خودرو، برخی از این اجزا کارایی خود را از دست داده و نیاز به تعویض دارند. در زیر به مهمترین اجزایی که نیاز به تعویض دورهای دارند، اشاره میکنیم:
مایع خنککننده (ضد یخ)
علت تعویض: از دست دادن خاصیت ضد زنگزدگی، کاهش خاصیت ضد جوش، تغییر خواص شیمیایی و کاهش بازدهی سیستم خنککننده.
زمان تعویض: هر ۲ تا ۵ سال یکبار یا طبق توصیه سازنده خودرو.
ترموستات
علت تعویض: خرابی ترموستات میتواند منجر به نوسانات دمای موتور و کاهش کارایی سیستم خنککننده شود.
زمان تعویض: هر ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار کیلومتر یا در صورت مشاهده علائم خرابی.
شیلنگهای سیستم خنککننده
علت تعویض: ترک خوردگی، سایش، پوسیدگی و نشتی در اثر حرارت و فشار.
زمان تعویض: هر ۵ سال یکبار یا در صورت مشاهده هرگونه آسیب.
واتر پمپ
علت تعویض: سایش پرهها، نشتی آب، صداهای غیرعادی و کاهش فشار پمپ.
زمان تعویض: هر ۱۰۰ هزار تا ۱۵۰ هزار کیلومتر یا در صورت مشاهده علائم خرابی.
سایر اجزا
رادیاتور: در صورت گرفتگی شدید رسوبات یا آسیب فیزیکی نیاز به تعویض دارد.
مخزن انبساط: در صورت ترک خوردگی یا آسیب دیدگی نیاز به تعویض دارد.